Шаркан ёрос

Википедиысь материал
Шаркан ёрос (Удмуртия)» бамысь кудланьтэмын)
Шаркан ёрос
Герб Флаг
Шаркан ёрос Удмуртилэн карта вылаз
Центр Шаркан
Улӥсьёс
 - ваньмыз 22 500
 - плотность 16,0 адями/км²
Территория
 - ваньмыз 1404,5 км²


Шаркан ёрос - Удмурт Республикалэн шунды пуксён палаз интыяськем ёрос. Центрез - Шаркан черкогурт. Герӟаське Дэбес, Эгра, Якшур-Бӧдья, Вотка ёросъёсын, озьы ик Пермь улосэн. Шаркан ёрос интыяськемын Тыловай вырйылын. Со пыр бызё таӵе шуръёс: Шаркан, Ита, Вотка но мукет. Ёрослэн быдӟалаез - 1404,5 квадрат иськем.

Ёрослэн кылдэмез[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]

Шаркан ёрос кылдӥз 15-тӥ июле 1929-тӥ арын. Отчы пыризы Ижевск уездысь Шаркан, Сосновка но Тыловай волостьёсысь 15 сельсоветъёс. 1956-тӥ арын, Тыловай ёросэз быдтэмен валче, Шаркан ёрос борды юнматэмын 3 сельсоветъёс. 1963-тӥ арын Шаркан ёрос но быдтэмын вал, солэн интыез выжтэмын Вотка гурт ёросэ. Но кык ар ортчыса - 1965-тӥ арын - Шаркан ёрос нош ик кылдытэмын. 1996-тӥ арын Шаркан ёросэ пыриз 15 пала гурт администрациос, ваньзэ ӧвӧлзэ - 97 пала гурт. Ёросын улӥсез - 21 сюрс 423 адями (2009-тӥ арлы). Удмурт Республикаысь 25 ёросъёс пӧлысь калыклэн лыдызъя Шаркан ёрос 11-тӥ интыын. Удмуртъёс - 83,6 %, ӟучъёс - 14,9%, мукет калыкъёс - 1,5%.

Экономика[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]

Ёросын нырысетӥез кылдэм предприятие - М. И. Родигин купечлэн чугун поттонъя но корт ӵыжатонъя заводэз. Отын дасязы чугун тӥрлык, гурт удысын кутӥськись арбериос но мукет. 1918-тӥ арын та заводлэн нимыз луиз "Металлист". Поттӥзы пӧраськон тӥрлык, пӧртэм техникалы воштон ёзъёс но мукет. 1950-тӥ арын завод "Комсомолец" ним нуллыны кутскиз. 1960-тӥ арын та завод инъет луиз дӥсь поттон фабрикалы - туала нимыз "Шаркан-трикотаж". Ёросын ужа "Лазурь" предприятие, отын етӥнэз сэсто. Шаркан ёросын нюлэс поттонэн выре "Сельхозлес" огазеяськон.Ӟеч радъямын сиён-юон поттон.

Мишкино месторождениын мувӧй поттэ "Роснефть" огазеяськон. Шаркан ёрос Ижкарен герӟаське Ижкар-Вотка-Шаркан но Ижкар-Якшр-Бӧдья-Шаркан сюресэн. Чугун сюресъя матысь станция Воткаын, Шаркан черкогуртлы 35 иськемлы палэнэ интыяськемын. Шаркан ёрослэн му ултӥз ортче Ямбург-Тула-2 газ гумы.

Ёросын ӟеч радъямын гурт удыс: ужало 18 пала гурт предприятиос, 209 фермер но 5 нимаз хозяйствоос (кылсярысь, "Югдон", "Колос", "Югыт сюрес", "Восход").

Муниципальной власть[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]

Закон кылдытъян уж оскемын ёрос депутатъёслэн кенешсылы. Отчы пыре 33 депутат. Соос бырйисько 5 арлы. Берпуметӥ быръёнъёс ортчизы 8-тӥ октябре 2006-тӥ арын. Ёрослэн вылӥ кивалтӥсез - муниципал кылдытэтлэн тӧроез. Та ужез туннэ нуналлы быдэсъя Александр Аркадьевич Прохоров. Властьлэн быдэсъясь ёзэныз кивалтэ муниципальной образованилэн администрациеныз кивалтӥсь. Бырйиське конкурс ортчытыса. Та дырлы ёрослэн администрациеныз кивалтэ Николай Григорьевич Коровкин.

Культура но дышетон[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]

Шаркан ёросын ваньзэ ӧвӧлзэ 28 школа, со пӧлысь 12-ез шор ёзо дышетонниос, 23 нылпи сад но 40 номеро училище. Ватсаса тодон-валан сёто Олимпийской резервъя спортшкола, Крезьгуръя школа но Нылпи творчествоя центр. Калыкез эмъяло 3 эмъяськон юртъёсын (Шаркан черкогуртын валтӥсь больница, 2-ез интыяськемын Сосновка но Зюзино черкогуртъёсын). Ёросын культурая 33 юртсы, 20 библиотека, озьы ик ляб тазалыкен нылпиослы чаклам школа-интернат но музей.

Чӧлсконъёс[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]