Быдӟым Атыкай ож

Википедиысь материал
Бадӟым Атыкай ож» бамысь кудланьтэмын)
Валтӥсь статья: Кыкетӥ дунневыл ож

Быдӟым Атыкай ож — 1941—1945-тӥ аръёсы Совето Союз но Германия вискын ортчем ож, Кыкетӥ дунневыл ожлэн люкетэз. Пусйыны кулэ, Германилэн союзникъёсыз со вакытэ вал Болгария, Венгрия, Италия, Румыния, Словакия, Финляндия, Хорватия.

Нимыз[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]

«Быдӟым Атыкай ож» ним СССР-ын кутӥськыны кутскиз 1941-тӥ арын 3-тӥ пӧсьтолэзьысен И. Сталинлэн радио пыр калыклы вазиськемез бере. Вазиськоназ «быдӟым» но «атыкай» эпитетъёс нимаз кутӥсько. Нырысьсэ ӵош кутэмын вал 1941-тӥ арын 23—24-тӥ инвожое понна «Правда» газетлэн статьяосаз. Та ним возиське азьвыл Совето Союзэ пырем кунъёсын (укр. Велика Вітчизняна війна, бел. Вялікая Айчынная вайна, абх. Аџьынџьтәылатәи Еибашьра ду но мукет). Мукет кунъёсын, кытын ӟуч кыл уг кутӥськы но кудъёсыз СССР-е ӧз пыре, «Великая Отечественная война» термин уг кутӥськы. Англи кунъёсын сое воштэ Eastern Front (World War II) ((Кыкетӥ дунневыл ожлэн) шундыпуксён фронт (эз)) термин, немец историын — Deutsch-Sowjetischer Krieg, Russlandfeldzug, Ostfeldzug (немец-совето ож, ӟуч поход, шундыпуксён поход).

Ожез пырпотэм улосъёс но кунъёс[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]

СССР[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]

Белорус ССР, Украин ССР, Молдавской ССР, Эстон ССР, Карело-Финской ССР, Латвийской ССР, Литовской ССР, озьы ик таӵе улосъёс: Ленинград, Мурманск, Псков, Новгород, Вологда, Калинин, Москва, Тула, Калуга, Смоленск, Орёл, Брянск, Курск, Липецк, Воронеж, Ростов, Рязань , Сталинград, Краснодар, Ставрополь, Калмык АССР, Кабардино-Балкарской АССР, Крым АССР, Северо-Осетинской АССР, Чечено-Ингушской АССР, Краснодар улос (ты вылысь ожъёс) , Чуваш АССР (авианалёт), Астрахань улос (авианалётъёс), Архангельск улос (авианалётъёс), Горький улос (авианалётъёс), Саратов улос (авианалётъёс), Тамбов улос (авианалётъёс), Ярославль улос (авианалётъёс), озьы ик Казах ССР (Гурьев кар вылэ авианалёт), Абхаз АССР (ГССР).

Мукет кунъёс[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]

Совето солдатъёс ожмаськизы мукет кунъёсын: Германиын, Польшаын, Финляндиын, Норвегиын, Румыниын, Болгариын, Югославиын, Чехословакиын, Венгриын, озьы ик соку Германие пырись Австриын, Хорватиын но Словакиын.

Ожъёс, операциос (тужгес бадӟымъёсыз)[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]

Ыштонъёс[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]

Совето Союзлэсь но Германилэсь Быдӟым Атыкай ож вакытысь ыштонъёссэс пӧртэм сямен дунъясьёс вань.

Россиын официальноен таӵе лыдпусъёс лыдъясько:

  • СССР-лэн адями ыштонъёсыз  — 6,8 млн ожгарчиос виемын, сӧсырмыса, висьыса, пленын, шудтэм учыръёсын, трибуналъя казнить карыса кулэмын но 4,4 млн мурт пленэ шедемын но ивортэк ышемын. Огъя демографической ыштонъёс (огшоры калыкез лыдъяса) — 26,6 млн мурт;
  • Германилэн адями ыштонъёсыз — 4,047 млн ожгарчиос быремын но кулэмын (соос пӧлысь 3,605 млн сӧсырмыса кулэмъёс но ивортэк ышемъёс; 442 сюрс пленын быремъёс), эшшо 2,91 млн мурт ож бере берытскемын пленысь.
  • Германилэн союзникъёсызлэн ыштонъёсыз — 806 сюрс ожгарчиос быремын (соос пӧлын 137,8 сюрсэз пленын быремын), эшшо 662,2 сюрсэз ож бере берытскизы доразы пленысь.