Бесерманъёс

Википедиысь материал
Бесерманъёс
Ваньмыз 3 122
Вӧлскем * Удмуртия

2 988

9

8

Кыл Удмурт кыл
Оскон Православие
Ӵыжы-выжы калыкъёс Удмуртъёс, Коми (Коми-зырянъёс, Коми-пермякъёс, Язьва коми)

БесерманъёсУдмуртилэн Юкамен, Балезино, Глаз, Яр но куд-ог мукет ёросъёсын улӥсь калык. Лыдзы – ог 3 сюрс адями (2002).

Бесерманъёслэн историысьтызы[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]

Волга-Урал шаерлэн историяз бесерман ним нырысь тодмо луэ XIV-XV дауръёсы кылдытэм ӟуч истори ошмесъёсысь: отын вераськон мынэ Кузон ханствоын улӥсь кыӵе ке «бесерменъёс» сярысь (бесермены). Со тюрк выжыысь потэм бесерменъёслэн историзы меӵак герӟаськемын Арча музъемлэн историеныз. Нимзы ваньмызлы тодмо мусульман шуон кыл бордысь потэмын (тюрк кылъёсын со ӵемысь busurman, büsürmen но мукет та выллем формаосын уже кутӥське).

XIV-XVI дауръёсы со бесерменъёслэн куд-ог люкетсы, азьвыл Волга Булгарилэн музъем вылаз пуромем лек ожъёсын сэрен (Зарни Урдоысь феодалъёслэн ваче жугиськемзы; ӟуч князьёслэн но ушкуйникъёслэн омырскемъёссы; эмир Тимурлэн азьвыл булгар музъеме лыктэмез но мукет), Ватка йылэ тубыса, Чупчи уллапала пумен кӧчыны кутскизы, но собере мукет тюрк выжыосын валче чупчи бигеръёслэн (Кариноысь бигеръёслэн) субэтносазы пыризы.

Соосын ӵош Карино музъеме улыны кошкиллям куд-ог кылзыя удмуртъёслы туж матын куд-ог группаос. 1511 арысен ини ӟуч документъёсын ӵемысь вераськон мынэ кыӵе ке Карино котырын улӥсь (арча) чувашъёс («чюваша арская») сярысь. Самой со арча чувашъёс – туала бесерманъёсмылэн вашкала атайёссы-песятайёссы. Чувашъёс пӧлы соосты юнме уг пырто вал. Арча музъемын улыкузы, со удмуртъёслы матын луись группаос юн кусып возизы зэмос чувашъёсын но. Со сярысь верало бесерман нылкышноослэн дӥсьёссы, соос туж но туж кельшо чуваш нылкышноослэн дӥськутсылы.

Озьыен, туала бесерманъёслэн вашкала песятайёссы Ар музъемысь потэм тюрк выжыосын ӵош ик («бесерменъёсын») туала улон интыязы лыктӥллям. Со тюрк (булгар?) выжыослэсь соос асэстӥллям нимзэс но.

Удмуртъёслэсь висъяськемзы[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]

Кылзыя удмуртъёслы соос туж матын ке но, сётаки бесерманъёс – удмуртъёс ӧвӧл. Удмуртъёслэсь соос висъясько:

Ас валамзы ласянь[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]

Бесерманъёс асьсэос верало удмуртъёс луымтэзы сярысь. Асьсэды соос ноку уз шуо: «удмурт», одно «бесерман» шуозы. Азьвыл (ӵем дыръя али но) бесерман пи кышно басьтэ вал бесерман выжыысь гинэ, удмуртъёс пӧлысь уг басьты вал. Бесерманъёс удмуртъёсын артэ ке но уло, но тросаз учыръёсы нимаз гуртъёсын. Ваньзэ тае лыдэ басьтыса, 1926 аре ортчем Вань Союзысь калыкез лыдъян дыръя соосты нимаз калык шуыса лыдъяллязы ини. Собере нош: «Бесерманъёс – нимаз калык ӧвӧл, а удмуртъёслэн оглюкетсы, этнографической группазы» шуыса малпаны косэмын вал. 1993 арысен бесерманъёсты Удмурт Республикаысь Вылӥ Кенешлэн пуктэмезъя нош ик нимаз калыкен лыдъяло.

Калык осконъёс ласянь[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]

Бесерманъёслэн калык осконъёссы матын луо удмурт калык осконъёссылы, но кык ласянь соос туж висъясько: бесерманъёслэн воршудъёссы вылымтэен но бесерман калык осконъёсы пырем куд-ог мусульман валатонъёс ванен.

Дӥськут ласянь[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]

Бесерман нылкышноослэн дӥськутсы тусызъя но терминологиезъя удмурт нылкышно дӥськутлэсь чылкак мукет. Со туж кельше чуваш нылкышноослэн дӥськутсылы.

Ссылки[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]


Финн-угор калыкъёс
Волжские: Поръёс | мокша | эрзя

Пермь калыкъёс: Бесерманъёс | Коми-зырянъёс | Коми-пермякъёс | Язьва коми | Удмуртъёс

Прибалтико-финнн калыкъёс: вепс | водь | ижора | Карелъёс | Финъёс | чудь | Эстонъёс

Угръёс: Венгръёс | Мансиос | Хантыос

также учке {{Финн-угор кылъёс}}