Сарапул ёрос

Википедиысь материал
Сарапул ёрос (Удмуртия)» бамысь кудланьтэмын)
Сарапул ёрос
Герб Флаг
Сарапул ёрос Удмуртилэн карта вылаз
Центр Сигаево
Улӥсьёс
 - ваньмыз 23 764
 - плотность 12,7 адями/км²
Территория
 - ваньмыз 1878 км²

Сарапул ёрос — Удмуртиысь ёрос. Центрез — Сигаево черкогурт.

Интыяськемез[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]

Сарапул ёрос республикалэн лымшор-ӵукшор люкетаз интыяськемын. Солэн бускельёсыз луо Завьял, Пичи Пурга, Кияса, Камбарка, Каракулино ёросъёс но Сарапул кар (город ёрослэн составаз уг пыры). Со сяна, лымшор-ӝытшор палтӥз кошке Татарстанэн кунгожез, но уйпал-шундыӝужан палтӥз — Пермь шаерен кунгожез.

Кам шур ёросэз люке бур пал ярдурысь но паллян пал ярдурысь (камсьӧр) люкетъёслы. Соин валче ёрослэн бадӟымез люкетэз Камлэн бур пал ярдураз интыяське, Сарапул вырйылын. Ёрослэн шундыӝужан (камсьӧр) люкетэз Камско-Бельской улыг интыын кылле.

Историез[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]

Сарапул ёрос кылдытэмын 4-тӥ январе 1924-тӥ арын, соку со Урал улосын вал. 20-тӥ январе 1934-тӥ арын Урал улосэз Свердловск улос шуыса нимазы. ВЦИК-лэн 7-тӥ декабре 1934-тӥ арын пуктэмезъя Свердловск улосысь Сарапул ёрос Киров шаере пыртэмын вал.

22-тӥ октябре 1937-тӥ арын СССР-ысь ВЦИК юнматӥз Удмурт АССР-ысь ЦИК-лэсь но Киров облисполкомлэсь ходатайствозэс Сарапул ёрослэн Киров улосысь потэмез но Удмурт АССР пушкы пыремез сярысь.

РСФСР-ысь Верховной Советлэн Президиумезлэн 7-тӥ мартэ 1939-тӥ арын указэзъя, Сарапул ёрослэсь висъяськыса, Камбарка ёрос кылдӥз.

УАССР-ысь Верховной Советлэн Президиумезлэн пуктэмезъя 8-тӥ декабре 1962-тӥ арын огшоры ёрос интые Сарапул гурт ёрос кылдытэмын вал. УАССР-ысь Верховной Советлэн Президиумезлэн 11-тӥ январе 1965-тӥ арын пуктэмезъя Сарапул гурт ёрос пӧрмытэмын Сарапул ёрослы. 1991-тӥ арын Сарапул ёрослэн центрез Сарапул карысь Сигаево черкогуртэ выжтэмын.

Улӥсьёсыз[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]

2002-тӥ арын калыкез лыдъян-чотанъя ёросын улӥсь калыклэн лыдыз 24 215 адями вал. Со пӧлысь 10 %-эз удмуртъёс вал, 79,4 %-эз — ӟучъёс, 6,3 %-эз — бигеръёс.

Улӥсьёсызлэн лыдзы
1959 1970 1979 1989 2002 2009 2010 2011 2012
26 333 25 990 22 646 25 842 24 215 23 575 24 625 24 588 24 792
2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
24 835 24 506 24 181 24 337 24 372 24 260 23 984 23 722

Социальной инфраструктураез[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]

Калыкез дышетон удысын Сарапул ёросын ужало 23 школа (10 шоръёзо школа но 6 школа-сад), крезьгуръя школа но 16 нылпи сад. Тазалыкез утён удысын тыршо ёрос больница но 19 фельдшер-акушер пункт. Со сяна ёросын ужало 31 культурая юртъёс но клубъёс но 18 библиотекаос.

Экономикаез[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]

Сарапул ёросысь промышленностьлэн инъетаз нефть поттон предприятиос. Гурт возёс удысын азинско йӧл поттон, сӥль дасян но ю-нянь будэтон.

Транспортэз[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]

Сарапул ёростӥ ортчись автомобиль сюресъёс пӧлын тужгес кулэлыкоесь луо Р322 «Ижкар — Сарапул» но «КостиноКамбарка» трассаос. Соос герӟало Иж карез Сарапулэн но Удмуртиез Камбарка ёросэныз но Башкортостанэн.

Со сяна, Сарапул ёрос пыр ортче бадӟым чугун сюрес КузонЕкатеринбург. Ёросэ интыяськемын та чугун сюреслэн Бугрыш станциез.

Чӧлсконъёс[Тупатыны | бамлэсь кодзэ тупатоно]